Department of African Languages
Permanent URI for this community
Browse
Browsing Department of African Languages by Author "Chauke, Esther Tinyiko"
Now showing 1 - 1 of 1
Results Per Page
Sort Options
Item Open Access Nxopaxopo wa swivuriso swa Xitsonga swo vulavula hi swiharhi hi ku kongomisa eka ndlela leyi swi paluxaka hayona mahanyelo ni mavonelo ya vutomi ya Xitsonga(2017-09-18) Chauke, Esther Tinyiko; Hlungwani, M. C.; Chauke, M. T.Xikongomelo xa ndzavisiso lowu i ku xopaxopa swivuriso swa Xitsonga leswi tshuriweke ku suka eka swiharhi swa le nhoveni na swiharhi swa le kaya (swifuwo) ku endlela ku kombisa hilaha swi paluxaka mahanyelo ni mavonelo ya vutomi ya Vatsonga eka swiyenge swa vutomi leswi landzelaka: rirhandzu na vukati, mavabyi na matshungulelo ya wona, rifu na swikholwakholwana, milandzu na maahlulelo ya yona, mitirho, vusiwana, rifuwo, vukhongeri, rivengo, vukungundzwana, nyimpi, vutlhari, dyondzo, makhombo, maambalelo, swakudya na swakunwa na swin‟wana na swin‟wana. Ndzavisiso lowu wu aviwile hi swiyenge swimbirhi leswikulu, xiyenge xo sungula xi kongomisiwe eka swivuriso leswi tshuriweke ku suka eka swiharhi swa le nhoveni kasi xiyenge xa vumbirhi xi kongomisiwe eka swivuriso leswi tshuriweke ku suka eka swiharhi swa lekaya (swifuwo). Xiyenge xo sungula xi tlhela xi aviwa hi swiyengentsongo swinharhu, ku nga, xiphemu lexi vulavulaka hi swivuriso leswi tshuriweke ku suka eka swiharhi swa le nhoveni leswi dyaka swimilana ntsena, swiharhi swa le nhoveni leswi dyaka nyama, na swiharhi swa le nhoveni leswi dyaka swimilana na nyama. Xiyenge xa vumbirhi na xona xi aviwa hi swiyengentsongo swinharhu, ku nga, swivuriso swa swiharhi leswi tshuriweke ku suka eka swifuwo leswi dyaka swimilana ntsena, swivuriso swa swifuwo leswi dyaka nyama na swivuriso swa swifuwo leswi dyaka swimilana na nyama. Vuxokoxoko bya ndzavisiso lowu byi tekiwile ku suka eka Vutlhari bya Vatsonga (Machangana) ku nga tsalwa ra swivuriso swa Xitsonga leri tsariweke hi HP Junod (1978). Swivuriso leswi swi xopaxopiwa hi tihlo ra vuxoperi hi ku tirhisa maendlelo ya Lakoff, G na Johnson, M (1980) ya thiyori ya mianakanyo ya vugego (Conceptual Metaphor Theory) Eka thiyori leyi ku vuriwa leswaku mhakankulu leyi lawulaka matirhelo ya swivulwana swa vugegovutlhokovetseri a hi ririmi, kambe i mianakanyo. Thiyori leyi yi tirhisa mpananiso (cross domain mappings), laha mhaka ya nkoka ku nga xitikoxihlovo (source domain) na xitikoxikongomisiwa (target domain). Hi ku ya hi thiyori leyi, nchumu wo karhi wu twisiseka kahle hi ku wu pimanisa na wun‟wana. Hileswaku, xitikoxikongomisiwa xi twisiseka ku antswa hi ku xiya xitikoxihlovo.