Maengeteri eka Xitsonga

Abstract

Riengeteri hi xin’wana xa swihluvi swa mbulavulo lexi nga si kambisisiwaka hi vuenti eka Xitsonga. Hikokwalaho, ndzavisiso lowu wu ringeta ku pfala vangwa leri hi ku endla nkambisiso wo enta hi maengeteri eka Xitsonga. Maengeteri ma nga aviwa hi mitlawakulu minharhu ku nga maengeteri ma ndhawu, maengeteri ma nkarhi na maengeteri ma mukhuva. Ndzavisiso lowu wu kambisisa xivumbeko, tinhlamuselo na vulongoloxamarito bya maengeteri lama boxiweke laha henhla eka Xitsonga hi ku kongomisa eka swivulwahava swa maengeteri ma ndhawu, nkarhi, ntalo na maengeteri ma mukhuva. Eka ndzavisiso lowu ku kambisisiwa matirhelo ma maengeteri ma vundhawu lama humaka eka maviti mo tanihi mavitavito, mavitaswilo na masivi mo tanihi masivinene, masivintalo, masivikomba na man’wana na man’wana ku ya hi mitlawa ya maviti eswivulweni. Mahungu ma ndzavisiso lowu ma hlengeletiwile hi ku tirhisa endlelo ra khophasi laha mulavisisi a nga kuma mahungu kusuka eka matsalwa hi ku kongomisa eka tinovhele ta Xitsonga leti landzelaka: Xisomisana;Thuketana, F.A, (1983), N’waninginingi ma ka tindleve; Thuketana, F.A. (1978), Ndzi ta n’wi kuma; Chauke W.R. (2003), Nsuku wa mina; Chauke W.R. (1992), Hi ya kwihi; Maluleke M.J. (1993), I vutomi; Lubisi, C.M (2007), Xilondza; Lubisi,C.M. (2009), Mulunguntima; Khosa, T.H. (1996), Xona hi xihi? Maluleke; D.R. (1987) na Swa vilula; Ngobeni, M.T. (1996). Ndzavisiso lowu wu le hansi ka ka thiyori ya Neo-Davidsoni, ku nga ntlawa wa tithiyori leti tirhanaka na vuxaka lebyi nga kona exikarhi ka swiphemu swa xiendleko eka xivulwa na maendlelo lama simekiweke eka nhlamuselo, leynga ta tithisiwa eka tinhlamuselo ta maegeteri. Eka ndzavisiso lowu ku tirhisiwa endlelo ra nxopaxopo wa vundzeni bya matsalwa ku xopaxopa mahungu ma ndzavisiso.