Abstract:
Shango ḽa Afrika Tshipembe ano maḓuvha ḽo livhana na u tsela fhasi tshoṱhe kha sia ḽa mikhwa. Vhathu vhanzhi, vha mirole yoṱhe (vhaswa, vhahulwane na vhaaluwa) a vha tshe na mikhwa nga wiḽa kale. Ṱhoḓisiso iyi yo livha kha u sedzulusa ndeme ya ‘foḽukoḽoo’ kha u vhuyedzedza mikhwa kha vhana vha Vhavenḓa. Zwa tshayamikhwa zwi vhonala kha u hulela ha khakhathi, vhugevhenga, vhufarekano, u tshipa, u tshinyadza zwikoloni na tshanḓanguvhoni. Zwoṱhe zwiito izwo zwo bulwaho afho nṱha zwine zwa ḓa nga hone u shaya mikhwa, ndi zwine hu dzulelwa u vhigwa nga hazwo ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe kha nyanḓadzamafhungo. Vhushayamikhwa vhu humisela murahu nḓisedzo ya tshumelo i yaho vhathuni i tshi bva kha mihasho ya muvhuso yo fhambanaho. Mvusuludzo ya mikhwa i vhonala i tshone tshine tsha nga vha phindulo yavhuḓi kha dandetande heḽi ḽo hulaho nga u rali kha lushaka ṋamusi. Ṱhoḓisiso iyi yo shumisa ngona mbili dza ṱhoḓisiso u kuvhanganya data. Ngona idzo ndi ya khwaḽithethivi na ya khwanthithethivi. Ho shumiswa muṱumbulo wa ndivho u ṱumbula vhafhinduli vhane vha vha vhadededzi vha Tshivenḓa zwikoloni zwa sekondari, na u nanguludza mahosi u bva vhuponi ha Hatshivhasa. Ṱhoḓisiso iyi yo ḓisendeka nga thyiori i no pfi ‘Cultural Relativism’. Mutumbuli wa thyiori iyi ndi Franz Boas henengei murahu nga ‘20th century’. Thyiori iyi yo vhonala yo tea vhunga i tshi lwela u anḓanya mikhwa na vhuḓifari ha lushaka na mvelele yalwo. I hanedzana na fhungo ḽa u nyadza kana u dzhiela fhasi mvelele ya vhaṅwe zwi tshi ḓa kha uri zwo lugaho na zwi songo lugaho ndi zwifhio.
