Abstract:
Ndzavisiso lowu wu thyiwile Nxopaxopompimaniso wa xivumbeko xa tidikixinari ta
ririmin’we ta Xitsonga: Switshuriwa swa valeksikhogirafa va ximfumo na lava
tiyimelaka. (A comparative analysis of the structure of Xitsonga monolingual
dictionaries: National and Independent lexicographic works). Xikongomelokulu xa
ndzavisiso lowu i ku endla nxopaxopompimaniso wa xivumbeko xa
switsariwamahlweni na switsariwandzhaku swa tidikixinari ta ririmin’we ta Xitsonga
exikarhi ka switshuriwa swa valeksikhogirafa va ximfumo na lava tiyimelaka.
Ndzavisiso lowu wu simekiwile ehansi ka tithiyori timbirhi leti tivekaka tanihi Linguistic
theory na modern lexicographic functions, leti ti pfunaka valavisisi na valeksikhogirafa
kuva va endla vulavisisi byo enta loko va tsala switsariwahandle swa tidikixinari ta
ririmin’we. Vuxokoxoko bya ndzavisiso lowu byi hlengeletiwile hi ku tirhisa endlelo ra
nkoka leri hi Xinghezi ri tivekaka tanihi qualitative research approach. Ehansi ka
endlelo ra nkoka ro hlengeleta mahungu ya ndzavisiso ku na maendlelo yo hlaya yo
hlengeleta vuxokoxoko, kambe eka ndzavisiso lowu hi hlawurile ndlela yin’we yo
hlengeleta vuxokoxoko ku nga nxopaxopo wa vundzeni leyi tivekaka tanihi content
analysis hi Xinghezi. Endlelo ra nxopaxopo wa vundzeni ri humelerisiwile hi tindlela
timbirhi ku nga; endlelo ra ku vumba vonelo ro karhi ku ya hi vuxokoxoko lebyi
hlengeletiweke (deductive approach) na endlelo ra ku tirhisa timhaka ta ntiyiso ku
vumba misinya (inductive approach). Leswi hi swi kumeke hi ku leteriwa hi tithiyori leti
hi ti boxeke laha henhla hi leswaku valavisisi na valeksikhogirafa va fanele ku tsala
switsariwahandle swa tidikixinari ta ririmin’we hi ku leteriwa hi tithiyori ta lingwisitiki na
leksikhogirafi. Hi tlhele hi vona nkoka wo kuma ndlela yin’we yo tsala switsariwahandle
swa tidikixinari leswaku swi ta pfuna vatirhisi va tidikixinari ta ririmin’we ku kuma
vuxokoxoko bya nkoka eka swiyenge leswi swa switsariwahandle hi ku olova.
Swin’wani swa swibumabumelo leswi hi swi ringanyeteke swi katsa ku va
valeksikhogirafa va Xitsonga va tekela enhlokweni nkoka wa linguistic theory na
modern lexicographic functions leti letelaka hi ndlela ya mavumbelo na malongoloxelo
ya vuxokoxoko lebyi vumbaka switsariwahandle.