Abstract:
Vundzeni bya dyondzo leyi hilebyi pakanisiweke eka andlalo wa nxopaxopa wa matheme
lama ndhundhuzelaka rirhandzu exikarhi ka Vatsonga lava nga na vuxaka byo karhi.
Xitsalwana lexi xi humelerisiwile hi ku hlawula matheme yo hambanahambana kusuka
etibukwini ta Xitsonga na le ka van’wana va vavulavuri va Xitsonga. Nhlamuselo yin’wana
na yin’wana leyi nyikiweke eka theme rin’wana na rin’wana leri hlawuleriweke xitsalwana
lexi ri kotile ku paluxa muxaka wa rirhandzu leri hlanganiseke lava nga na vuxaka byo
karhi. Tinhlamuselo leti nyikiweke a ti paluxangi ntsena muxaka wa rirhandzu leri nga
kona exikarhi ka lavambirhi, kambe ti tlhandlekerile hi ku paluxa swihlawulekisi swa rona.
Dyondzo leyi yi ta xopaxopa matheme na swivulwahava leswi kombaka ku ndhundhuzela
rirhandzu exikarhi ka varhandzani erixakeni ra Vatsonga. Ndzavisiso lowu wu ta kanela
hi ku koxometa tindlela leti lemukisaka hi matirhiselo ya maviti lama ya ndhundhuzelaka
rirhandzu exikarhi ka varhandzani na lomu midyangwini ya Vatsonga. Ndzavisiso lowu
wu simekiwile hi ku landzelela Thiyori ya mbulavulo leyi humeselaka erivaleni tindlela leti
paluxaka maviti lama ndhundhuzeka rirhandzu eka Vatsonga. Thiyori leyi yi hlamuseriwa
hi Searle (1975) and Vandereveken (1990) loko va ku yi langutana na matheme mo
ndhundhuzela lama tlhelaka ma kombisa vuxaka na mavulavulela. Ndzavisiso lowu wu
ta kanela matheme lama paluxa rirhandzu. Ndzavisiso lowu wu katsa dyondzo ya
tinhlamuselo ta marito exikarhi ka vanhu lava nga na vuxaka. Ndzavisiso lowu wu ta
humelerisiwa hi ku tirhisa maendlelo ma nxopoxopo wa matsalwa. Mahungu ma ta tlhela
ma hlengeletiwa ku suka eka tibuku to hambanahambana ta ririmi. Tlhandlakambirhi, ku
ta tlhela ku endliwa nkambelovutivi eka vavulavuri va ririmi.
