Abstract:
Mutupo ndi tshipiḓa tsha sialala na mvelele kha dzhango ḽa Afrika nga u angaredza. Lushaka lwa Vhavenḓa sa luṅwe lwa tshaka dzi re hone Afrika na lwone lu na mitupo ye ya lu vhumba lwa vha lushaka lwo dziaho. Ṱhoḓisiso ya ndeme ya mutupo kha ṅwana wa Muvenḓa u bva a hawe u swika a tshi lovha i ḓo bveledzwa Venḓa vhuponi vhu welaho fhasi ha Masipala wa Thulamela Tshiṱirikini tsha Vhembe vhubvaḓuvha. Musalauno tshivhalo tsha vhana vhane vha khou bebya vha sa ḓiḓivhi tsho anda vhukuma. Ṅwana a sa ḓiḓivha u vha na vhuleme ha u tshila shangoni. Vhuvha ha zwifuwo, zwipuka na zwimela zwine zwa vha mitupo hu ḓo rerwa ngazwo kha thandela ino. Zwivhangi zwi itaho uri ṅwana a ḓivhadzwe kana u ṱumanywa na mutupo kana khotsi wa malofhani zwi ḓo sedzuluswa. Mirafho na mirafho ine ya khou tevhela ngomu kha lushaka lwa Vhavenḓa i ḓo vhona ndeme ya u hulisa na u ṱhonifha mitupo yavho u itela u fhungudza tshivhalo tsha vhana vhane vha tshi aluwa vha dina vhomme vha tshi ṱoḓa vhokhotsi vha malofhani. Ṱhoḓisiso iyi vhunga i tshi khou ṱoḓisisa ndeme ya mutupo kha muthu u bva vhuṱukuni hawe u swika a tshi ri sia ngomu kha lushaka lwa Vhavenḓa, zwi sia i tshi vha ṱhoḓisiso ya khwaḽithethivi. Ṱhumbulo ya ndivho (ya phephosivi) i ḓo shumiswa u nanga vhana vhaṱanu vha re vhuṱalani ha vhokhotsi vha malofhani ngauri mutupo u tevhela ṅombe, vhafumakadzi vhaṱanu vha na vhana nga nnḓa ha mbingano ngauri Tshivenḓa tshi amba uri mutupo wa ṅwana u ḓihwa nga mme awe na mahosi maṱanu vhunga vhe vhone vha na zwifho na mitupo. Thyiori ine ya ḓo shumiswa u bveledza mafhungo a ino thandela ndi thyiori ya zwa matshilisano ine ya vhidzwa fangishinaḽizimu kana mashumele a sialala na zwa mvelele ine ya amba nga ha vhuḓifari ha matshilisano kha miraḓo ya lushaka. I dovha ya khwaṱhisedza ndeme ya u shumiswa ha zwiteṅwa zwi vhumbaho lushaka uri lu vhidzwe lushaka lu tshilaho. U kuvhanganya mafhungo a ṱhoḓisiso, hu ḓo shumiswa mbudzisavhathu, u ṱalela, mbudziso, maṅwalwa o ganḓiswaho na a songo ganḓiswaho.
