Abstract:
Luambo sa nḓila ya vhudavhidzani ha vhathu lwo ṱanḓavhuwa vhukuma. Sa musi
vhathu vha sa dzuli vho ralo, vha tshi shanduka na tshifhinga, zwo ralovho na kha
luambo, a lu dzuli lwo ralo. Luambo lu tshi shanduka lu vha lu tshi khou aluwa. Lu tshi
aluwa hu vha na u khwatheliwa kana u fhungudziwa ha zwiṅwe zwa luambo zwine
zwa vhonala zwi si tsha vha na ndeme. Hu dovha hafhu ha vha na u ṱumetshedza
zwiṅwe zwiswa zwa luambo zwi vhonalaho zwo no vha na ndeme. Yeneyi nyaluwo ya
luambo uri lu tshimbile na tshifhinga i bveledzwa nga ṱhoḓisiso dzine dza itiwa nga
vhaṱoḓisisi. Tshivenḓa sa luṅwe lwa nyambo dza tshiofisi dza Afrika Tshipembe, tshi
vhonala na tshone tshi kha muṱala wonoyu muthihi wa nyaluwo u itela uri lu tshimbile
na tshifhinga tshi shandukaho. Luambo lwa Tshivenḓa sa dziṅwe nyambo dza Afrika,
lu gudiwa kha masia a katelaho mofoḽodzhi (ngudo ya zwipiḓa zwi vhumbaho ipfi),
sinthekhisi (ngudo ya vhushaka vhukati ha maipfi fhungoni), simanthikhi (ngudo ya
zwine maipfi kana mafurase a amba zwone), fonotiki (ngudo ya kubulele kwa maipfi)
na fonolodzhi (ngudo ya tshanduko ya mibvumo).
Muṱoḓisisi u ḓo shumisa ngona ya khwaḽithethivi u kuvhanganya mafhungo u wana
nḓivho i bvaho kha vhathu vha katelaho vhagudisi, vhagudiswa na vhaṅwali vha bugu
dza luambo lwa Tshivenḓa na dziṅwe nyambo. Hu ḓo shumiswa muṱumbu wa ndivho
(purposive sampling) u wana vhathu vhane ha ḓo wanala khavho mafhungo.
Muṱoḓisisi u ḓo dovha hafhu a wana mafhungo u bva kha zwo no ṅwalwaho nga
vhaṅwali vha bugu na khanḓiso dzo fhambanaho dzine dza vha na vhushaka na
fhungo iḽi. Mafhungo oṱhe ane a ḓo kuvhanganyiwa u bva kha vhathu na kha zwo tou
ṅwalwaho a ḓo saukanywa ha kona u swikelwa mawanwa. Hu lavhelelwa uri ṱhoḓisiso
iyi i ḓo bvisela khagala uri mofimi wa asipekithi ndi sia ḽa ngudo ḽine ḽa shela mulenzhe
zwihulu kha zwine ḽiiti ḽa amba zwone fhungoni.
