Abstract:
Xikongomelonkulu xa ndzavisiso lowu i ku xopaxopa maendli mo susa ma xiendliwa
xin’we eka Xitsonga hi ku kongomisa eka tindlela leti ma tirhaka hatona exivulweni.
Xikongomelo lexi xi aviwa hi marhavi manharhu. Rhavi ro sungula ri kongomana na
ku xopaxopa maendli mo susa lama paluxaka mukhuva na mbuyelo hi xikongomelo
xo kumisisa michumu leyi nga tirhaka tanihi tiagumente ta nhlokomhaka na
tiagumente ta swiendliwa, xikan’we na ku lavisisa michumu leyi nga tirhaka tanihi
switirho swa maendli mo susa. Rhavi ra vumbirhi rona ri langutana na ku lavisisa
maendli mo susa ma xiendliwa xin’we lama paluxaka mukhuva na mbuyelo lama
tirheke eswivulweni ma ri na swivulwana swa mahlanganisi swa xivangelo,
xikongomelo na xipimelo. Kasi rhavi ra vunharhu ri tirhana no kambisisa
tinhlamuselo/mitirho ya xisemantiki leyi nyikiwaka tiagumemnte hi maendli mo susa
ma xiendliwa xin’we lama paluxaka mukhuva na mbuyelo. Eka ndzavisiso lowu ku
tirhisiwa thiyori ya vunongoti, ku nga thiyori leyi kongomanaka na ndlela leyi vanhu va
twisisaka xiswona marito. Mhaka leyi endlekaka eka thiyori leyi, hi leswi vanhu va
twisisaka xiswona marito emiehleketweni ya vona eka leswi ma vulaka swona hi ku
angarhela. Swiphemu swa nkoka leswi thiyori leyi yi jikajikaka eka swona i
nhlokomhaka leyi nga xiendli xa leswi susiwaka, riendli leri hlamuselaka leswi
susiwaka na hilaha swi susiwaka hakona, xiendliwa lexi khumbekaka hileswi vuriwaka
hi riendli, na xilandzelandzhaku lexi nga vaka ndhawu, xitirho na swin’wana ni
swin’wana. Ndzavisiso lowu wu endliwa hi ku landzelela maendlelo ma nkoka, laha ku
nga na maendlelo mambirhi mo kongoma ehansi ka wona; ku nga mo tirhisa ntlawa
wo karhi wa vavulavuri va Xitsonga lava nga xiyayiya swivulwa leswi mulavisisi a swi
vumbeke leswi vaka swi tirhisile maendli mo susa. Mulavisisi u lulamisile papila ra
swivutiso leri longoloxeke swivulwa leswi a lavaka leswaku vavulavuri lava va swi
xiyayiya ku xiya loko swi twala kumbe swi nga twali na maendlelo ma nxopaxopo wa
vundzeni bya tsalwa lama tirhisiwaka ku xopaxopa swivulwa leswi nga tirhisiwa tanihi
mahungu ya ndzavisiso lowu.
